اتلاف وقتعوامل اتلاف زمان، مواردی است که می‌توان با شناخت آنها از تلف شدن وقت جلوگیری کرد. اهمیت زمان و عمر بر هیچ خردمندی پوشیده نیست، به طوری‌که هیچ انسان موفقی را در عالم نمی‌توان یافت که توفیق خود را مرهون بهره‌وری درست از عمر خود نداند. فهرست مندرجات۲ - عوامل اتلاف زمان ۲.۱ - بی فکری و بی‌برنامگی ۲.۱.۱ - علل و درمان ۲.۲ - بی نظمی ۲.۲.۱ - علل و درمان ۲.۳ - تنبلی ۲.۳.۱ - علل و درمان ۲.۴ - پذیرش درخواست‌ها و رودربایستی ۲.۴.۱ - علل و درمان ۲.۵ - تسویف و اهمال‌کاری ۲.۵.۱ - علل و درمان ۲.۶ - بی اعتمادی به توانایی‌ها خویش ۲.۶.۱ - علل و درمان ۲.۷ - تلاش بیش از حد ۲.۷.۱ - علل و درمان ۲.۸ - خستگی ۲.۸.۱ - علل و درمان ۲.۹ - عدم توانایی در تصمیم‌گیری ۲.۹.۱ - علل و درمان ۲.۱۰ - رفاه زدگی آلاینده ۳ - فهرست منابع ۴ - پانویس ۵ - منبع ۱ - اهمیت زماناهمیت زمان و عمر بر هیچ خردمندی پوشیده نیست، به طوری‌که هیچ انسان موفقی را در عالم نمی‌توان یافت که توفیق خود را مرهون بهره‌وری درست از عمر خود نداند. امام حسین (علیه‌السّلام) می‌فرماید: «زیانکار کسی است که لحظه، لحظه عمرش را از دست بدهد» [۱]
ابن‌بابویه، محمد بن علی، معانی‌الاخبار، ۲۴۳.
ریشه اصلی اتلاف زمان در خصلت‌های فردی ما نهفته است، که باید علل و عوامل آن را شناخت و برای درمان آنها گام‌های مؤثری برداشت. ۲ - عوامل اتلاف زمانبرخی از علل و عوامل اتلاف زمان و درمان آنها عبارتند از: ۲.۱ - بی فکری و بیبرنامگینداشتن طرح کاری از مصادیق بی‌فکری است. به منظور دوری از این آفت باید به برنامه‌ریزی و اولویت‌بندی کارها پرداخت. در مدیریت زمان، تعیین هدف‌ها و اولویت‌های مربوط به کار از مهم‌ترین امور به شمار می‌رود، که با توجه به آن می‌توان از به دام افتادن در امور جزئی و غیر ضروری نجات یافت. ۲.۱.۱ - علل و درمان۱- آشنایی نداشتن نسبت به اهمیت برنامه‌ریزی، مراحل و شیوه برنامه ریزی و ملاک‌های اولویت‌بندی درمان: توجه داشته باشید هر یک ساعتی که صرف برنامه‌ریزی مؤثر شود، در مقام اجرا چهار ساعت زمان برایتان ذخیره می‌کند و نتایج بهتری هم ببار می‌آورد. ۲- برداشت غلط درباره برنامه‌ریزی: وقت‌گیر پنداری برنامه‌ریزی، احساس موفقیت از بی‌برنامه‌گی، تصور به هم خوردن همه برنامه‌ها به خاطر کارهای غیرمنتظره، برنامه‌ریزی به کار جنبه انتزاعی می‌بخشد و.... درمان: بدانید که اکثر افراد بر اساس همین برداشت‌های نادرست، وقت خود را تلف می‌کنند. ۳- مهم ندانستن نوشتن برنامه و انجام دادن کارها بر اساس برنامه‌های ذهنی. درمان: هیچ حافظه‌ای مصون از خطا نیست، تعیین اولویت‌های برنامه با روی کاغذ آوردن آسان می‌شود بدون برنامه مکتوب ساعات روز با هر مسئله کوچک بی اثر، رها و منقطع می‌شود. ۲.۲ - بی نظمیامام علی (علیه‌السّلام) می‌فرماید: شما و تمام فرزندان و اهل‌بیتم و کسانی‌را که نوشته من به دست آنها می‌رسد را به تقوای الهی و نظم در کارها سفارش می‌کنم. فرد نامنظم علاوه بر اتلاف زمان خود باعث اتلاف زمان دیگران نیز می‌شود. فرد منضبط هیچ‌گاه کاری را در نیمه راه رها نمی‌کند، بلکه اهدافی بلند بر می‌گزیند و با سعی و کوشش آن را به فرجام می‌رساند. ۲.۱.۱ - علل و درمان۱- فقدان اهداف و برنامه صحیح درمان: تعیین اهداف در حوزه‌های اصلی و داشتن برنامه صحیح ۲- عدم پیگیری درمان: برای کارهای خود مهلت تعیین کنید و برآوردهای دقیق از انجام کار داشته باشید، برای خود جریمه قرار دهید. ۳- ناتمام گذاشتن کارها درمان: پیش از کنار نهادن کارها، آنها را به اتمام برسانید.ربه هر کاری یک‌بار بپردازید و در همان بار اول آن را تمام کنید. ۴- آشفتگی و به هم ریختگی محل کار و تحصیل درمان: راه حل کلی، پدید آوردن سیستم منسجم و به هم پیوسته‌ای است که بر اساس آن هر چیزی جای مخصوص خود را بیابد. ۵- بی‌نظمی شخصی درمان: خود را به نظم وادارید تا کنترل مؤثر وظایف برایتان میسر شود. در برخورد با اطلاعات، به نحو منظم و روشمند عمل کنید و مکرر در مکرر به خود بگویید که آدمی منظم و مرتب هستید و در این راه بکوشید. ۶- ضعف جسمانی و خستگی (سرحال نبودن) درمان: در برنامه زندگی خود تغییر و تحول ایجاد کنید (غذا، خواب، نگرش، تفریح و ورزش، دوستان و...) یادآوری: هدف شما باید آن باشد که فکرتان را از هر چیز دیگری جز آن‌چه روی آن کار می‌کنید، پاک سازید. لوازم مهم و ضروری را همیشه به صورت منظم در دسترس قرار دهید. فضای کار و مطالعه را چنان سامان دهید که کارها با توجه به اولویت آنها در برابرتان قرار گیرد. ۲.۳ - تنبلیتنبلی(تنبلی یعنی به تعویق انداختن انجام کاری که باید همین حالا انجام شود.) [۳]
دوانس بلس، ترجمه مهدی قراچه داغی، روان‌شناسی تنبلی، ص۱۴.
و بی‌حوصلگی:امام باقر (علیه‌السّلام) می‌فرماید: «من از کسی که در امور دنیویش تنبلی کند بیزار هستم، زیرا کسی‌که در امور دنیایش تنبل باشد در امور مربوط به آخرتش تنبل‌تر است.» امام علی (علیه‌السّلام) در این زمینه می‌فرمایند: «شاخصه تنبلی به تاخیر‌انداختن کار است» [۵]
آمدی، عبدالواحد بن محمد، غررالحکم، ۴۴۷۱.
فرد تنبل چون اهل کار نیست، حتی هدف‌های قابل دسترس و آسان را دست نایافتنی می‌بیند و به همین دلیل اوقات خود را به بطالت می‌گذراند.۲.۱.۱ - علل و درمان۱- عوامل گرایشی مانند: عدم تمایل به قبول زحمت یا ناراحتی، ترس از شکست، عزت نفس کم، افسردگی، ملالت، خجالت، احساس تقصیر و... باید در خود نگرش مثبت ایجاد کرد و به خود تلقین نمود (تلاش می‌کنم، فراد یعنی هرگز، مهم امروز است، تنبلی مانع موفقیت است، خواستن توانستن است. ۲- موانع شناختی مانند: اطلاعات ناکافی، مشخص نبودن اولویت‌ها، تردید داشتن، مطمئن نبودن درباره مسئله و ناتوانی در درک اقدام به‌جا و به موقع، تفکر منفی، هدف‌های مبهم و... علت مسامحه‌کاری خود را شناسایی کنید، برای خود برنامه‌ریزی دقیق داشته باشید، مسائل را تجزیه، خرد و تحلیل نمائید، اقدام کنید، توجه داشته باشید که انسان‌های موفق دفع‌الوقت نمی‌کنند، تنبل نیستند و تنبلی را مانع موفقیت می‌دانند. ۳- شرایط محیط یا عوامل خارجی مانند: سر‌درگمی، نبود تشکیلات، سرو صدا، فشار کاری بیش‌از‌اندازه و.... ابزار و مواد لازم را تهیه کنید، محل کار و فعالیت علمی خود را مرتب و منظم نمائید، دمای محل کار را بین ۲۰ تا ۲۶ درجه نگهدارید، عوامل حواس‌پرتی را با مهندسی محیط حذف کنید، تمرکز خود را روی یک هدف یا یک فعالیت قرار دهید و از انجام کارهای پراکنده پرهیز نمائید. ۴- موانع جسمانی موجود بر سر راه مانند: خستگی، استرس، بیماری، ورزش نکردن، بی‌تحرکی در طول روز، پشت میز نشستن و.... هر روز یا یک روز در میان ۲۰-۱۵ دقیقه ورزش کنید و بدانید تنها ورزش پایان هفته نه تنها کافی نیست، بلکه از جهاتی مضر است، تغییر حالت دادن در نشستن و راه رفتن و تنفس کردن، به حالت آرام در آمدن، ۲۰-۱۵ دقیقه خواب در میان روز، توجه به برنامه غذایی مخصوصاً مصرف قند، توجه به صبحانه کامل، تلقین و.... ۲.۴ - پذیرش درخواست‌ها و رودربایستیپذیرش درخواست‌ها و خواهش‌ها(تعارف بی جا و رودربایستی) تعارف بی‌جا و رودربایستی داشتن در حقیقت یک نوع دروغگویی است. وقتی فرد نمی‌تواند و یا نمی‌خواهد کاری را انجام دهد و آن کار را بپذیرد، باعث اتلاف زمان، سرمایه‌ها و تضییع حقوق دیگران خواهد شد. مرحوم مجلسی در بحارالانوار از کتاب دعوات راوندی از امیرالمؤمنین علی (علیه‌السّلام) روایت کرده که فرمود: وقتی از رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) چیزی را می‌خواستند چنانچه اراده‌اش بر انجام آن کار تعلق می‌گرفت، می‌فرمود: «آری» و اگر نمی‌خواست آن را انجام دهد سکوت می‌کرد و هرگز کلمه «نه» را بر زبان جاری نمی‌ساختند. [۶]
سید طباطبایی، محمد حسین، سنن النبی، ص۷۰.
۲.۱.۱ - علل و درمانتمایل به خشنود کردن دیگران: اولویت کارهای خود را مرور کنید و بدانید که پذیرش هر کار جدید زیر پا گذاشتن آن اولویت‌هاست کسب توانایی از تقاضاهای دیگران: خود را بیش از حد ضعیف نشان ندهید. بر تلاش‌هایتان اتکا کنید بی اطلاعی نسبت به شیوه‌های نپذیرفتن: به‌دقت گوش کنید و دریابید که از شما چه چیزی خواسته می‌شود، قبل از گفتن «بله» تا ده را بشمارید، دلایل خود را بیان کنید، اگر قصد نپذیرفتن دارید این کار را با قاطعیت و ادب انجام دهید، با پاسخ متزلزل امید کاذب در قلب درخواست‌کننده ایجاد نکنید، راه‌حل‌ها و جایگزین‌های تازه‌ای عرضه کنید. ۲.۵ - تسویف و اهمالکاریتسویف و اهمال‌کاری(کار امروز را به فردا افکندن) پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) می‌فرماید: «ای ابوذر از اهمال‌کاری نسبت به اهداف خود برحذر باش زیرا تو امروزت را در اختیار داری نه آینده‌ات را» [۷]
مجلسی، محمد‌باقر، بحارالانوار، ج۷۷، ص۷۵.
[۸]
حکیمی، محمدرضا، الحیاة، ج۱، ص۳۵۹.
تسویف منجر به سنگین‌تر شدن بار فرداها می‌شود و نگرانی از کارهای مانده و دشواری انجام آنها به مرور زمان، منجر به بیماری‌های عصبی و یا بی‌تفاوتی نسبت به امور می‌شود، و به دنبال آن بی‌نظمی و عدم تعهد نسبت به مسؤولیت‌ها رخ می‌دهد. و از همه مهمتر فرصت‌ها از دست می‌رود. ۲.۱.۱ - علل و درماناعتقاد به اینکه من تحت فشار بهتر کار می‌کنم: توجه داشته باشید این تصور یک توجیه محض است، برای انجام کار و مطالعه خود مهلت زمان مشخص کنید، بر شروع کار به جای پایان آن تاکید کنید، قاطع باشید و اولویت‌ها را مشخص کنید. ترس از شکست: باید به توانایی‌ها و امکانات و استعداد خود توجه بیشتر نمود. فقدان علاقه به موضوع درسی، یا فردی خاص: به موضوع مورد علاقه خود بپردازید، به عوامل مؤثر در ایجاد انگیزه توجه داشته باشید. عادت به انجام امور ساده و سپس به تعویق انداختن امور دشوار: وقتی که در اوج انرژی روزانه خود هستید، کاری را که مهمتر است انجام دهید، توجه داشته باشید که کار کنار گذاشته شده ممکن است حیاتی‌تر بوده باشد و با تاخیر آن خسارت بزرگی متحمل شوید. ۲.۶ - بی اعتمادی به توانایی‌ها خویشاین حالت منجر به عدم توانایی در تصمیم‌گیری و وسواس در عمل می‌شود. جرات لازم برای اجرا از دست می‌رود. بیشتر زمان افرادی که دارای تصویر منفی از خود هستند به سرزنش خود می‌گذرد و به علت روحیه منفی در کارها، بی‌انگیزه بوده و به اتلاف زمان در هر کار می‌پردازند. فرد باید خود را با میزان توانی که دارد بپذیرد. (لیس للانسان الا ما سعی) در مقابل آگاهی از توانایی‌ها و استعدادهای خود و نگرش نسبت به خود مزایای زیر را در بر دارد: اشتیاق را تحریک می‌کند. خلاقیت را زیاد می‌کند و شخصیت انسان را به نحو احسن شکوفا می‌سازد. ۲.۱.۱ - علل و درمانعقده حقارت خود را بهتر ببینید از طریق: بهتر کردن پوشش آرایش مو و ظاهر حفظ تندرستی تصویر ذهنی مثبت از خود داشتن در نقش انسان موفق بازی کنید پیچیده و شلوغ بودن برنامه‌های کار و مطالعه تا می‌توانید ساده کنید مسایل را ساده کنید: (مسائل و مشکلاتی که در رابطه با اموال، اشخاص، تعهدات و....دارید یا ساده کنید). عوامل منفی از عوامل منفی جدا شوید (مشکلات را به خداوند واگذارید خود را سرگرم کنید. هرکار را به موقع خودش انجام دهید. ورزش کنید. به خنده و شوخی متوسل شوید. زندگی را ساده‌تر کنید. فکرتان را روی مسائل مثبت متمرکز کنید. به دیگران کمک کنید. وقت خود را با یک دوست بگذرانید). ۲.۷ - تلاش بیش از حدامام علی (علیه‌السّلام) می‌فرماید: «کار کمی که ادامه یابد، از کار زیادی که ملال‌آور باشد، امید‌بخش‌تر است.» پذیرفتن و پرداختن به کارهای مختلف بیش از توان منجر به بیماری‌های جسمی و روحی می‌شود. بنابراین هر کس باید توجه به توان و ظرفیت خویش قبول مسؤولیت نماید. ۲.۱.۱ - علل و درماناعتماد بیش از حد به خود (من از عهده انجام هر کاری بر می‌آیم): از خود بپرسید چه چیزی را می‌خواهید ثابت می‌کنید. واقع‌گرا باشید. عاقبت‌اندیش باشید. خودتان را هلاک نکنید. ناتوانی در نپذیرفتن درخواست‌ها: از پذیرفتن مسؤولیت صرفاً به خاطر مورد تحسین واقع شدن خودداری کنید. تخمین نادرست از انجام کار در محدوده زمان: بدانید که هر کاری بیش از آن‌چه می‌پندارید نیاز به وقت دارد (زمان کار، زمان تنفس، ۲۰ درصد زمان تخمینی) ناتوانی در واگذاری امور به دیگران: اگر کارها را بیشتر بر عهده بگیرید، بدین‌جهت که فکر می‌کنید شخص دیگری قادر به انجام آن نیست، بی‌تردید در انبوه کارها غرق و در انجام کارها دچار اشتباه خواهید شد. ۲.۸ - خستگیفرد خسته، کارآیی کمتری خواهد داشت. خستگی مستقیماً بر میزان وقت، حوصله، خلاقیت و پشتکار و...فرد تاثیر می‌گذارد. افرادی که فکر می‌کنند با کار ممتد و بدون استراحت کافی می‌توانند کار بیشتری انجام دهند در اشتباه هستند؛ زیرا خستگی حالتی است‌که سبب کم شدن کار بدنی و فکری می‌شود. ۲.۱.۱ - علل و درمانبیمیلی و بی‌علاقگی به کار و مطالعه و خستگی هنگام مطالعه انگیزه خود را مرور کنید. به خود تلقین مثبت بکنید. به خواندن شعر مورد علاقه بپردازید. کتاب‌های مورد علاقه‌تان را بخوانید. در وقت مطالعه تغییر حالت بدهید. به نقطه نا‌معلوم نگاه کنید. با صدای بلند مطالعه کنید. خستگی اعضای بدن و به دنبال آن خستگی فکری تفریح سالم و منظم، تحول در خواب و خوراک و...ورزش در هر روز یا یک روز در میان بطور منظم ۱۵-۲۰ دقیقه، پس از یک یا دو ساعت مطالعه در روی زمین دراز بکشید و کلمه راحتی را در مغز خود مجسم کنید و خود را لمس نمائید. تشویش، اضطراب، عجله و نگرانی باید عوامل آن را شناسایی کرد و از چرخه کار حذف نمود. بی‌نظمی، بی‌برنامگی، پرخوری، کم‌خوابی، ضعف چشم، سطحی مطالعه کردن تلقین‌های منفی توانایی‌ها و استعدادهای خود را مرور کنید، خود را بشناسید. ۲.۹ - عدم توانایی در تصمیمگیریامام علی (علیه‌السّلام) می‌فرماید: «هر کس تصمیمش بد باشد تیرش به خودش بر می‌گردد» [۱۰]
آمدی، عبدالواحد بن محمد، غررالحکم، ۸۳۱۵.
قدرت و سرعت در تصمیم‌گیری از شاخصه‌های مهم برای مدیر است، ناتوانی در تصمیم‌گیری باعث اتلاف وقت خود و دیگران می‌شود. کسی‌که عادت دارد در هر موردی خود را کوچک بشمارد و در هر کاری با ضعف و بی‌قدرتی اظهار نظر کند، ضعیف و محجوب بار می‌آید.۲.۱.۱ - علل و درمانروشن نبودن جوانب کار با افراد موفق، آگاه و با تجربه مشورت کنید. دو‌دل بودن بهترین راه رسیدن به هدف را بررسی کنید، سپس نسبت به انجام آن کار تصمیم بگیرید. وابستگی به دیگران اجازه ندهید دیگران به شما بگویند چه باید انجام دهید. ترس از عاقبت کار از تعلیل و وقت‌گذاری بیهوده جداً خودداری کنید. با تصمیم‌گیری‌های کوچک، خود را در تصمیم‌گیری قوی‌تر کنید. ۲.۱۰ - رفاه زدگی آلایندهرفاهطلبی و پرداختن بی‌حد و اندازه به امور رفاهی، انسان را از اهداف مهمتر و والاتر باز داشته و از این طریق بسیاری از فرصت‌ها از دست خواهد رفت. ۳ - فهرست منابع۱- اسلامی، سعید؛ مدیریت کاربردی وقت.بی جا، بی تا، ۱۳۷۳. ۲- بلس، ادوانس؛ روان شناسی تنبلی.ترجمه: مهدی قراچه داغی، تهران: نشر دایره، ۱۳۷۹. ۳- معاونت تربیتی ـ فرهنگی مؤسسه امام خمینی (رحمة‌الله‌علیه)، مدیریت برنامه ریزی و زمان، قم: مرکز انتشارات، ۱۳۸۵. ۴- چایمن، الودون، نگرش مثبت و نحوه بهبود آن.ترجمه: غلامعلی سرمد، تهران: مرکز آموزش بانکداری، ۱۳۶۸. ۵- حقیقی، محمد علی؛ الگویی برای تنظیم وقت مدیریت.تهران؛ نشر عالم، ۱۳۷۷. ۶- لی ورت، لوار؛ مدیریت زمان.ترجمه تالیف: غلامرضا خاکی، تهران: سازمان بهره وری، ۱۳۷۵. ۷- مکنزی، الک؛ مدیریت بهره وری از زمان.ترجمه: محمد رضا رضاپور، تهران: معارف ۱۳۷۴. ۴ - پانویس
۵ - منبعسایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «عوامل اتلاف زمان»، تاریخ بازیابی۹۵/۸/۱۷. |